Eparhija Kruševačka je postojala u vreme Svetoga Save u 13. veku, a onovljena je  2010. godie odlukom Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve, od delova Niške, Šumadijske, Braničevske i Žičke eparhije. Prema podacima SPC, poslednji put se eparhija pominje polovinom 17. veka u turskim poreskim knjigama i to u rangu mitropolije. Ne isključuje se ni da je Kruševac imao mitropolita i dva veka ranije, koji je neposredno učestvovao u preseljenju moštiju kralja Milutina iz Gračanice u Sofiju.

Sa Sabora Srpske pravoslavne crkve objavljena je 2010. godine vest da je doneta odluka o formiranju nove eparhije:

„Episkop bački Irinej izjavio je  da je od delova niške, žičke, šumadijske i braničevske eparhije osnovana nova eparhija kruševačka i najavio da će na Saboru Srpske pravoslavne crkve (SPC) u maju naredne godine biti imenovan episkop kruševački. Do tada će administrator novoosnovane eparhije biti episkop žički Hrizostom“ – rekao je episkop Irinej saopštavajući odluke Sabora SPC u Patrijaršiji.

Već iduće godine, 26. maja, na redovnom Svetom arhijerejskom saboru na mesto vladike u novoosnovnoj Kruševačkoj eparhiji postavljen je jerođakon David Perović (krsno ime Miroslav, rođen 1953. u Đurakovci, na Metohiji), docent Bogoslovskog fakulteta u Beogradu. Hirotonisan je i uveden u tron 24. jula 2011. godine, u sabornom hramu Svetog Đorđa u Kruševcu.

U Eparhiji kruševačkoj 2012. godine su oživeli i jedinstveni simboli, grb, zastava i himna.

„Zemaljsko je za malena carstvo“, zlatnožutom ćirilicom ispisano je pri dnu grba Eparhije kruševačke. Pored grba, ima i zastavu i himnu. Po rečima Njegovog preosveštenstva episkopa Davida, uvođenjem simbola obnovljeni su lepi i korisni običaji i praksa predaka, a idejni tvorci su istakli da im je želja bila da se nametnu kao simboli Kruševca, starog Lazarevog grada, podignutog na temeljima najčistije duhovnosti.

– Želeli smo da budu jednostavni, da se lako prepoznaju, kao i da predočavaju suštinske vrednosti Eparhije, naše prošlosti i vere – rekao je tada protođakon Dragan Mijajlović, koji je osmislio dizajn eparhijskih simbola.

Ništa otuda prirodnije nije bilo, objasnio je dalje, nego da zastava predstavlja istorijski krstaš barjak iz vremena etičkih kada su „Srbi razmišljali u desetercu“. Pod tim barjakom je srpska krstonosna vojska, predvođena Svetim knezom Lazarom, okupljena i pošla u boj na Kosovo.

Zastava je crvene boje s belim, širokim pervazom i belim krstom, čiji se krakovi iz središta ka krajevima šire. U sredini je ispisana brojevima u crnoj boji godina Kosovske bitke – 1389.

Za himnu je izabrano pesničko delo kralja Nikole „Onamo namo“, pošto govori o ujedinjenju srpstva. I grb svedoči o kontinuitetu našeg postojanja. Ima i godinu Kosovske bitke, srpske gusle i arhijerejski žezal sa zmijom i golubom.

Eparhijski dom je osvećen na Đurđevdan, 6 maja 2013. godine. Podignut je ne temeljima crkvene kuće, koju je pri crkvi Svetog Đorđa poklonio bračni par Mara i Filip Jovanović Era, trgovci tog doba.

U crkvi – sabornom hramu je i sedište vladike.

Kada je istorija eparhije u pitanju, njome se bavi mr Slobodan Simonović:

– Kruševac je, verovatno, starinom pripadao Topličkoj ili Belocrkvanskoj episkopiji, koju je 1219. goidne osnovao Sveti Sava. Kasnije je bio u sastavu drugih eparhija. Iz Beogradske mitropolije izuzet je 1854. godine i dodat episkopiji Žičkoj, pa je njen vladika imao titulu episkop užičko-kruševački. Kruševačka eparhija poslednji put se pominje polovinom 17. veka, u turskim popisnim knjigama sa zaduženjem da njen episkop sultanu za berat plati peškaš od 15 dukata. Imala je tada rang mitropolije, a njena duhovna oblast opisana je kao „Mitropolija đaura oblasti Kruševac, s nahijama Petruš, Bovan i Dubočica“.

Na sajtu Srpske pravoslavne crkve može se pronaći detaljan pregled istorije i obnove Eparhije, koji je napisao prezviter Dragić Ilić. U njemu se, između ostalog, navodi:

„U Istorijskom arhivu Kruševca čuva se ratni dnevnik jednog hlebarnika srpske vojske iz Balkanskih ratova. On je učestvovao u oslobođenju Jedrena od Turaka 1913. godine. Dnevnik je vodio svakoga dana. Posle turskog poraza i napuštanja Jedrena on je zabeležio: „Mustafa Paša, sreda, 20. mart 1913. godine. Gospodin Kostoglu mi pričao o Bici na Marici, pod kraljem Vukašinom, kod Černomena – Čeromena. Veli mi da ima jedno tepe (staro mesto, p.p.), Srb Sendi kod Mustafa Pašine stanice – na severu kod Novog Sela. Tu je bila žandarmerijska kasarna. Kad su tu kopali, nađen je grob sa vrlo mnogo pokopanih, otud i naziv Srb Sendi – Srb ugasnuće – Propast Srba“.

Pred ugasnuće srpske srednjovekovne države, koje je započelo 1371. godine, porazom od Turaka u Maričkoj bici, počeli su nicati prelepi manastiri Moravske škole u arhitekturi. Tada je osnovan srednjovekovni Kruševac. Kada se na geografskoj karti pogleda raspored sakralnih zadužbina iz doba svetog kneza Lazara, lepo se vidi zagrljaj manastira Ravanice i LJubostinje. Iz prvog manastira ispružena muška ruka srednjovekovnog srpskog vladara, osnivača grada Kruševca, kao da dotiče i snažno grli nejaku ruku svoje supruge kneginje Milice, u monaštvu, posle Kosovske bitke, ljubostinjske monahinje Jevgenije, a po primanju velike shizme Jefrosinije. U tom zagrljaju, srce je geografski u Kruševcu, u njihovoj pridvorici Crkvi Lazarici. Odatle pulsira aristokratski duhovni krvotok do manastira, koje danas nauka poznaje pod imenom Moravska škola: Drenča, Kalenić, Naupara, Rudenica, Veluće… U grudima tihuje Mojsinjska Sveta gora, gde se po rečima jednog putopisca iz 1891. godine: „nekada ništa drugo nije moglo čuti do brujanje zvona i pojanje prepodobnih kaluđera“. Na tom mistično – geografskom telu svete Srbije vekovima duhovnu stražu ima Kruševačka eparhija.

Postoji mogućnost da je Kruševac imao mitropolita i dva veka ranije, koji je neposredno učestvovao u preseljenju moštiju kralja Milutina iz Gračanice u Sofiju. Bila je tada u nasilno nametnutoj jurisdikciji Ohridske arhiepiskopije. Sačuvano je ime jednog episkopa Kruševačke eparhije: Siluan (1451-1455), prota dr Radomir Milošević, Srpska pravoslavna crkva u vremenu i prostoru, Smederevo, 2009, str. 257.

Kruševac je starinom pripadao Topličkoj ili Belocrkvanskoj episkopiji, koju je osnovao 1219. godine Sveti Sava. U jednom zborniku adresa i titula eparhija srpskih iz XVI veka, piše: „V Bogospasaemuju Eparhiju Belocrkvenskuju, ježe jest kadiluk Kruševac“. Kasnije je Kruševac bio i u sastavu drugih eparhija. Iz Beogradske mitropolije izuzet je 1854. godine i dodat episkopiji Žičkoj, pa je njen vladika imao titulu: episkop užičko – kruševački“, sveštenik Petar Gagulić, Toplička eparhija, u Glasniku Srpske pravoslavne crkve, Beograd, 1957. godine, str. 135. U Služebniku štampanom u Beogradu 1838. godine, koji se čuva u Crkvi svete Petke u Majdevu kod Kruševca, na strani 160, sveštenik Petar P. Jovanović, paroh majdevski, piše: „1857. godine, 21. Novembra, zacrni(h) se (rukopoložih se, p.p.) kod G. Vladike Janićija u Karanovac i bio sam kapelan svojem ocu jereju Miloju Jovanoviću, parohu zebičkom“. Pomenuti vladika Janićije Nešković bio je episkop užičko – kruševački. U Arhivu Srbije sačuvan je dokument iz fonda Mitropolije Beogradske za 1860. godinu, broj 579, koji veli : „Kako je visokočajšim rješenjem od 14. Novemb. 1859. godine predvojen Srez Bugar – Moravskij i većij deo njegov pridan je Aleksinačkom okružiju, a manjij ostao je po pređašnjem u Kruševačkom, kako pak Okružije Aleksinačko podpada pod Eparhiju Negotinsku, a Kruševačko pod Užičku: to je Sobor Arhijerejski iz obzira na ovo najnovije građansko raspoređenje, želeći dovesti u red i dotičnu duhovnu upravu, po uzajamnom savetovanju našao za shodno rješiti da onaj veći deo bugar – moravskog sreza pridani Aleksinačkom okružiju pripadne Negotinskoj eparhiji, a onaj manji deo ostavljenij po starom da ostane i dalje pod Užičkom eparhijom“.

Pomenuti sveštenik Miloje Jovanović, paroh zebički, sinovac je arhimandrita svetoromanskog Save Petrovića. Rukopoložen je u sveštenički čin 31. maja 1836. godine. Kruševački protojerej Milovan Protić piše: „U smotreniju đaka Romanskog Miloja Jovanovića, želećem u čin svjaščeničeskij stupiti“, Arhiv Srbije, fond Mitropilije Beogradske, 1836. godina, broj 502. Arhimandrit Sava Petrović (1793-1861), ostavio je jedini pisani trag o tome kako je izgledalo oslobođenje Kruševca od Turaka posle viševekovnog Srb ugasnuća: „Noemvirija 22. 1832. godine, dođoše pozvati me da idem u Vrbnicu kod naroda. (Tamo zatekoh, p.p.), 1850 živi duša, no puške velike imali u pojasu svega 450 komata. Iz Vrbnice krenu narod na Kruševac. U selo Lazarice dođoše Turci za boj – 350 konjanika. Iziđo kod Turaka umoliti da se ne biju neće na dobro izići. Ni jednog nije zabolela glava, ni jedna puška nije pukla, zdravo i veselo Turci iziđoše (iz Kruševca, p.p.), bez nikakvog zla no sas dobro. Deset tovara baruta done na mojeg računa. Dva tovara baruta u veselje potrošeno ne za zlo“, Arhiv Srbije, fond Mitropolije Beogradske, 1858. godine, broj 106.“

Eparhija kruševačka se sastoji od pet arhijerejskih namesništava: Kruševačkog, Ćićevačkog, Trsteničkog, Župskog i Temnićkog.

U eparhiji se nalazi 61 parohija iz Brusa, Aleksandrovca, Trstenika, Varvarina, Ćićevca, Ražnja i Kruševca.

Manastiri koji joj pripadaju se: Bošnjane, Velika Drenova, Veluće, Grabovo, Drenča,Žilinci, Komorane, Lepenac, Lešje, Ljubostinja, Makrešane, Milentija, Mrzenica, Naupare, Petina, Pleš, Rudenica, Svojnovo, Strmac.

Izvor:RTK

Sajt Eparhije kruševačke je na adresi: eparhijakrusevacka.com