Ondašnji popis stanovnika u Srbiji pružio je prve adekvatne, vrlo precizne podatke o aktuelnim pitanjima koja su se odnosila na demografske nepoznanice u vreme dobijanja autonomije u 19. veku. U varoši Kruševac bilo je ukupno 1.163 srpskih stanovnika. 

U Okružju Kruševačkom bilo je 6 kapetanija /srezova/ i to: Kruševačka sa 60 naselja, Bugar-Moravska sa 57 naselja, Koznička sa 98 naselja, Trstenička sa 13 naselja i Jošanička sa 7 naselja. Kruševačko okružje imalo je ukupno 10.705 stanovnika.

Po hatišerifima iz 1830. i 1833. godine Srbija je dobila autonomiju u okviru turske vlasti. Time je ostvareno ukidanje feudalnih odnosa, a seljaštvo je dobilo pravo svojine na zemlju koju je ranije obrađivalo. Osim toga, Srbija je dobila i svoju unutrašnju upravu, odnosno pravo da ima svoju vojsku, školstvo, bolnice, poštu i štamparije, uključujući i pravo da organizuje sve unutrašnje privredne aktivnosti.

Već naredne 1834. godine otpočela je emancipacija Srbije u svim oblastima društvenog n privrednog života. U prvoj polovini te godnne izvršene su pripreme za popis celokupnog srpskog stanovništva, koji je sproveden pod ondašnjim nazivom konškripcija.

Nalog za izvršenje popisa dao je knez Miloš početkom godine i pri tome je naglasio da je nužno uneti broj i bogatstvo naroda, „kao što se to i u prosveštenim carstvima zna“ ukazujući na potrebu da se što potpunije popišu svi poreski obveznici i njihova imovina, kako bi već od 1834. godine počela naplata poreza i harača.

Knez Miloš je vrlo ozbiljno i strogo naglasio da će biti „kaštigovan“, tj. kažnjen svako ko prilikom popisa daje netačne podatke.

Iste godine obavljena je nova administrativno teritorijalna podela Srbije, zbog prisajedinjenja ranije izdvojenih šest nahija.

Nahije su dobile naziv okružja, a kapetanija su već naredne 1835. godine dobile naziv srezova. Bilo je ukupno 15 okruga i 61 kapetanija. U nekim kapetanijama popis je obavljen već tokom avgusta 1834. godine.

Ukupni rezultati objedinjeni su i prikazani u posebnom Sumarniku konškripcije stanovništva i imovine, koji se nalazi u Arhivu Srbije u Beogradu.

Prema tom sumarniku u Srbiji je živelo 666.856 stanovnika. Od tog broja bilo je 51,3 odsto muških i 48,7 odsto ženskih stanovnika.

U Srbiji je bilo 35 varoši i palanki i ukupno 2.170 naselja, a gradsko stanovništvo činilo je samo 6,08 odsto ukupnog broja stanovnika. U Beogradu je popisano 7.033 stanovnika, a iza Beograda su bili Šabac sa 3.018 i Jagodina sa 2.500 stanovnika.

U varoši Kruševac bilo je ukupno 1.163 srpskih stanovnika.

U Okružju Kruševačkom bilo je 6 kapetanija / srezova/ i to: Kruševačka sa 60 naselja, Bugar-Moravska sa 57 naselja, Koznička sa 98 naselja, Trstenička sa 13 naselja i Jošanička sa 7 naselja.

Kruševačko okružje imalo je ukupno 10.705 stanovnika.

Posle Kruševca najbrojnija su bila sledeća naselja: Odžaci sa 1.007 stanovnika, Trstenik je imao 830, Obrež 936, Kukljin 748, NovoSelo 634, Osredce 551, Varvarin 536, Konjusi 534, Jasika 303, Veliki Šiljegovac 382, Stalać 339, Rataje 320, Kaonik 347, Lomnica 330, Vrnjci 362, Trstenik Stari 256.

Najmanje stanovnika u Okružju Kruševačkom imala su sledeća naselja: Slatina 29,Srndalje 21,Drtevci 27, Pasjak 41, Šljivovo 44, Riljci 27, Zubovac 42, Zebica 52, Braljina 62, Grkljane 67.

Između 100 i 200 stanovnika imali su Gaglovo, Vitanovac, Majdevo, Makršane, Naupare, Stepoš Gornji, Stepoš Dolnji, Tekije, Cerovo, Čitluk, Jablanica, Vitkovac, Zdravinje, Ribare, Sušica, Batote, Bobota, Botunje, Veluće, Donji Vratari, Graševci, Dašnica, Dobroljupce, Zlatare, Kobilje, Kožetin, Latkovac, Lepenac, Lipovac, Novaci, Pleš, Ržanica, Trnavce, Tulež, Topaš, Crnišava Gornja, Crnišava Dolnja, Vrbnica, Brzeće, Dvorane, Doljane, Mrmoš, Trubarevo, Koznica.

Nazivi naselja upisani su kao u originalu Sumarnika konškripcije, a broj stanovnika u mestima koja nisu navedena bio je u okvirima između prikazanih podataka, odnosno između 200 i 350 stanovnika.

Ukupan broj poreskih glava, odnosno poreskih obveznika, bio je u Srbiji 117.016, a za vojsku sposobno 137.141 stanovnik.

U Okružju Kruševačkom bilo je ukupno 6.629 poreskih glava i 7.099 muškaraca sposobnih za vojsku, a u Kapetaniji Kruševačkoj 1875 poreskih glava i 2.151 muškarac sposoban za vojsku.

U Kruševcu je bilo 215 poreskih glava i 283 stanovnika sposobnih za vojsku.

Ondašnji popis stanovnika u Srbiji pružio je prve adekvatne, vrlo precizne podatke o aktuelnim pitanjima koja su se odnosila na demografske nepoznanice u vreme dobijanja autonomije u 19. veku.

Autor: Ivan Pudlo