Da li je uopšte moguće da se na ovako značajnoj raskrsnici naselje, odnosno feudalno utvrđenje, zasnuje tek u doba kneza Lazara? O tome kada je tačno podignut Kruševac dosta je pisano.

Autor: Nebojše Đokića

On se prvi put izričito pominje u povelji kojom knez Lazar daruje posede i osniva manastir Ravanicu, pa joj, između ostalog, prilaže „kod Kruševca u Spizleh Ognjana z Brankom sinom s opštinom i z baštinom".

Povelja nije sačuvana u originalu već u dva prepisa, u tzv. Bolonjskom koji je datovan 1377. i tzv. Vrdničkom datovanom sa 1381. godinom. Kako je, međutim, utvrđeno da je izgradnja Ravanice počela 1377. godine, a tako je, uostalom, i datovan jedan, i to stariji, prepis povelje, može se smatrati sigurnim da je Kruševac postojao 1377. godine. Međutim, time još nije rešeno pitanje vremena njegovog nastanka. Sigurno je da je već 1377. bio poznato mesto prema kome se određivao položaj drugih naselja. Kako je moć kneza Lazara naročito porasla posle maričke bitke, dogradnju „tvrdog grada" Kruševca treba tražiti posle toga krupnog političkog događaja, dakle u vreme kada je najmoćniji feudalni gospodar u Srbiji želeo da izgradi utvrđeno i jako središte u severnim oblastima raskomadanog carstva, u krajevima koji su još bili daleko od turskih provala. Prema tome, vreme izgradnje Kruševca treba tražiti u razdoblju između 1371. i 1377. godine. Insistiranje na godini nastanka Kruševca je pogrešno, jer grad sigurno nije podignut za godinu dana. Ako se izgradnja Ravanice i drugih sličnih arhitektonskih objekata protezala i na čitavu deceniju, sigurno je da je gradnja „tvrdog grada" Kruševca trajala bar nekoliko godina. Najnovija istraživanja su baš i pokazala da je manji utvrđeni deo Lazareve prestonice, koji je obično nazivan „mali grad" sazidan ranije kao zasebna odbrandbena celina, uz koji je kasnije dograđen drugi pojas zidova sa kulama u čijim je okvirima sagrađena crkva sv. Stefana.

Kruševac je brzo postao čuven. Već januara 1387. knez Lazar je dao Dubrovčanima privilegiju „u slavnom gradu gospodstva mi Kruševcu". Radi obavljanja diplomatskih poslova, u Kruševac su stizala strana poslanstva kao ovo dubrovačko koje su sačinjavali Nikola Gundulić i Jakov Bavželić Prodančić. Ono je boravilo kod kneza Lazara tokom decembra 1386. i januara 1387. godine.
 
Turski hroničar Nešri priča da se Lazareva i nevernička vojska za boj na Kosovu iskupila na obali „one Morave", u čemu su neki istoričari našli potvrdu narodne tradicije da su se Lazareve i savezničke trupe prikupile negde oko Kruševca. Stojan Novaković je zastupao mišljenje, koje se danas uglavnom ne prihvata, da su Turci 1389, neposredno posle bitke, zauzeli Kruševac, Prištinu i sva važnija rudarska mesta, da bi na taj način obezbedili sebi što povoljniji mir. Turski hroničar Ašik Paša Zade, koji je doduše dosta nepouzdan naročito kada izlaže istoriju XIV veka, priča da je Bajazit I, hidžrijske 793, koja odgovara 1391. godini, „u nahiji Kruševca" do nogu potukao ugarsku vojsku, mnoge protivnike pobio i oko 2.000 vojnika zarobio u bici u kojoj je učestvovao i sam ugarski kralj.

Posle Kosovske bitke, Lazarevi naslednici stolovali su i dalje i u Kruševcu. Knjeginja Milica sa sinovima Stefanom i Vukom potvrdila je 1395. godine ranije povlastice svetogorskom mapastiru sv. Pantelejmona i dala mu nova dobra među kojima su bili „u gradu Kruševcu kuća i človjek Radoslav Bugarin". Može se smatrati sigurnim da su 1398. godine iz Vidina prenete u Kruševac mošti sv. Petke. Posle angorske bitke despot Stefan je prešao u Beograd, što ne znači da je potpuno napustio i druge prestonice pa i Kruševac. O prenošenju prestonice i uopšte o prestonici u srednjem veku ne može se govoriti u modernom smislu reči, jer su srednjovekovni vladari imali običaj da menjaju stanište, tj. da ne borave isključivo na jednome mestu. Iako je Stefan prešao u Beograd, da bi bio što manje na udaru Turcima a što bliže Ugrima čiji je postao vazal, on je i dalje datovao dokumente u Kruševcu, što znači da je u njemu i boravio. To je izričito i izjavljivao: „Ja gospodin despot Stefan satavih razlog s Živkom u Krouševcu što mu bejah uzimal svitu i vosak", a 1408. godine javljao je dubrovačkoj opštini pismom koje je „pisano aprila .ka. u Kruševcu" o isplati novobrdske carine. Kada se u vreme sukoba između braće despota Stefana i Vuka Srbija privremeno, od 1409. do 1410. godine, podelila na severnu i južnu, Kruševac je bio glavno mesto ove druge.